chronici commentarii

a Ioanne Nauclero

 

 

Vergleichspassagen von Nauclerus und Carion

 

Des Nauclerus Chronik endet 1500, 1510 stibt er, erst 1516 erscheint seine Chronik im Druck, versehen mit einer Vorrede Reuchlins.

Um 1516 sind Carion und Melanchthon junge Studenten in Tübingen, Melanchthon lehrt auch schon. Melanchthon hat familäre Bande zu Reuchlin. Beide, Melanchthon und Carion, haben – neben ihren je eigenen Fachgebieten – historische Interessen. Deshalb könnte man folgendes vermuten: Im Tübingen von 1517 macht die neue Chronik von Nauclerus Furore, Nauclerus ist übrigens von Kurfürst Joachim angetan. 1518 wechselt Carion an den Berliner Hof zum genannten Kurfürsten Joachim, in seinem "geistigen" Gepäck befindet sich die Chronik des Nauclerus, die er dann in den nächsten mehr als zehn Jahren auf seinem Schreibtisch liegen hat, die er komprimierend übersetzt. Die Frage lautet also: Ist Carions Chronik letztlich das Werk des Nauclerus?

 

Um diese Frage zu beantworten, sollen hier ausgewählte Passagen verglichen werden (Themenangaben dienen auch als Sprungmarken; Fettdruck bei Nauclerus: Information wie Carion, Fettdruck bei Carion: Abweichung von Nauclerus):

 

Der Turm zu Babylon und die Verwirrung der Sprachen

Semiramis

Tod des Kyros

Kambyses und Praexaspes und Wahl des Darius

Johannes der Täufer, Taufe und Kreuzigung Jesu

Die Franken (Exkurs bei Karl dem Großen)

Die Weiber von Weinsberg

Wenzel, der 105. Kaiser seit Caesar (Nauclerus) und 33. deutsche Kaiser (Carion)

Tamerlan

 

Zusammenfassung und Ergebnis

 

Der Turm zu Babylon und die Verwirrung der Sprachen

Nauclerus 1-008 v

Carion

Habuit autem Nemroth sermonem, cunctis persuadens ulcisci se volens de deo, timensque diluvium, dixit: "Venite! Faciamus lateres & coquamus eos igni. Aedificemus civitatem & turrim, cuius cacumen ad coelos usque pertingat."

Quam cum aedificare coepisset, deus superbiam aedificantium hac sola animadversione percussit, ut gentes duae & lxx, quae eo ex omni mundo convenerant, quibus antea fuit unum labium eademque lingua, totidem linguarum confusione superinducta, separavit, necessitatem inducentem, ut alter alterius vocem non intelligeret, et super omnem terrae faciem spargeretur.

Et cum imperantis dominatio in lingua consistat, superbia Nemroth in lingua damnata est, ut ipse non intelligeretur, iubens homini, qui intelligere noluit, deo iubente sibi.

Nemroth autem linguarum confusione redargutus atque adeo confusus in Persidem secessit, ubi & Persas ignem colere docuit. Indeque error ille cecas illorum hominum mentes invasit, ut Solem deum esse putarint,

Demum, ut quidam tradunt, a filiis suis, qui octo fuerant, castratus, una cum Camese filio in Italiam traiecit, ibique, ubi nunc Roma est, urbem Camesam nomine filii sui condens appellavit.

De hac turri (dicit Iosephus) quia latitudo tanta erat, ut prope eam aspicientibus longitudo videretur imminui, dii vero ventos immittentes everterunt eam, et vocem propriam uniquique partiti sunt, propterea Babel contigit vocari, quod Hebraei confusionem vocant.

De hac etiam turri meminit Sibylla dicens: Cum omnes homines existerent unius vocis, quidam turrim aedificaverunt excelsam, tanquam per eam ascensuri in coelum, dii vero turbines immittentes everterunt turrim, & vocem propriam unicuique partiti sunt.

De campo Sennaar meminit Estius, ut idem Iosephus refert, quod in regione Babylonis fuerat dicens, Qui de sacerdotibus sunt erepti, Iovis sacra sumentes in Sennaar Babylonis venerunt, divisique sunt post hoc diversitate linguarum, migrationes agentes, apprehenderunt mediterranea simul & maritima.

2,6 Vom Thurn zu Babilon.

2,6,1 NAch der sindflut/ als sich die leut gemehret hatten/ haben sie den Thurn zu Babilon/ vnd die Stadt Babilon jm land Chaldea angefangen zu bawen/ da zu herschen/ vnd ander leute vnter sich zu bringen/ 2 da hat sie Gott jnn der arbeit verstöret/ 3 denn zuuor hatten sie eine sprach geredt/ 4 aber Got macht/ das hernach nicht mehr einerley/ sondern mancherley sprachen waren/ das sie einander nicht vernemen mochten/ 5 Da haben sich die sprachen geteilet/ 6 vnd ist das werck nicht volbracht/ das sie angefangen hatten/ 7 Also sind des Noe nachkomen jnn die welt hin vnd her geteilet/ wie jnn folgender figur zu sehen.

Die erste Besonderheit von Carion ist hier gleich augenfällig: Carion reduziert den von Nauclerus gebotenen Text. Der Grundbestand der Information stimmt mit Nauclerus überein, es lassen sich aber doch zwei Unterschiede erkennen: Bei Nauclerus entspringt der Turm dem Größenwahn des Nemroth, bei Carion ist die Herrschsucht der Babylonier die Ursache; außerdem weist Carion ausdrücklich darauf hin, dass der Turm nicht vollendet wurde.

Nauclerus führt nach dem missglückten Turmbau noch einige Quellen an, die dem weiteren Leben von Nemroth nachspüren, darunter befindet sich auch eine, die eine Verbindung von Babylon mit Rom herstellt. All das lässt Carion weg.

 

Semiramis

Nauclerus 1-013 r

Carion

Anno a mundi exordio 3141., anno generationis currentis 27. mortuus est Belus, Babyloniae rex, cum iam regnasset annis 75. Et successit ei filius suus Ninus, qui in serie regni Assyriorum primus ponitur. Non quod ille primus rex esset, cum pater eius Belus ante illum 75 annis regnasset in Babylone, quam aedificavit Nemroth. Sed quia caeteris regibus, fraudis ignaris & regnorum suorum finibus contentis, ipse propagandae dominationis libidine arma foris extulit, cruentam vitam bellis egit, donec omnem Asiam excepta India imperio suo subiecit. Unde factum est, quod, etsi tum non nulla alia regna fuissent exorta, regnum tamen Assyriorum Monarchiam obtinuit & principatum, de quo & Ionichus, quartus filius Noe, ut supra dictum fuit, ita fore praedixit.

Et Daniel propheta Nabuchodonosor in statua per quietem visa interpretationem fecit.

3,2 Von der ersten Monarchi der Assyrier.

Ninus der Assyrier König.

3,2,1 ICh habe droben gesagt/ das erstlich zu Babylon die Chaldeer regirt haben/ 2 sie haben aber jhr reich nicht lang behalten/ sonder die Assyrier die an Chaldea rüren/ haben das reich erobert/ 3 vnd heben die Historien an am König Nino/ der jnn Orient seer mechtig worden ist/ vnd zu letzt mit Zoroastre der Bactrianer König gekrieget/

De hoc Assyriorum regno Trogi Pompei abbreviator sic exorsus est: Principio, inquit, rerum gentium nationumque imperium penes reges erat, quos ad fastigium huius maiestatis non ambitio secularis, sed spectata inter bonos moderatio provehebat, populus nullis legibus tenebatur, arbitria principum pro legibus erant, fines imperii magis tueri quam proferre mos erat, intra suam cuique patriam regna finiebantur.

Primus omnium Ninus, Beli, regis Assyriorum, filius, veterem gentium morem nova imperii cupiditate mutavit. Hic mortuo patre Belo in regno successit. Moxque in solacium doloris imaginem patris sculpi iussit, tantamque reverentiam exhibuit statuae, ut quibuslibet reis, qui ad eam confugissent, parceret. Propter quod homines divinos honores ceperunt illi imagini impendere, emulationeque illius plurimi postea charis suis mortuis imagines dedicavere. Hinc exortum habuisse fertur idolatria a Belo introducta imaginatio.

Ninus igitur patre defuncto totam Assyriam obtinuit, civitatemque Camsor regni, a nomine suo appellatam Niniven, caput regni constituit, & itinere trium dierum ampliavit.

Et quia secundae res ut plurimum maiorum ingerunt cupiditates, ad reliquam Asiam subiiciendam profectus, omnem annis 17 praeter Indos & Bactrianos in potestatem suam redegit. Excipit etiam Diodorus Siculus Arabiam, quae gens libertatem servans, nullum advenam apud se regnare passa est, ita neque Persarum neque Macedonum reges, quamvis potentes, armis eorum imperio potiti sunt. Est enim regio inexpugnabilis, propter loca partim deserta, partim arida, aquisque deficientia. Unde societatem Ninus cum Arieo, Arabum rege, iniit, & eum sibi adiutorem fecit.

Deinde arma in Bactrianos vertens Ninus, ibi Semiramidem uxorem duxit; quae, cum clarissima omnium mulierum feratur, quom ex humili fortuna ad tantam gloriam pervenerit, haud ab re erit referre:

Est Syriae civitas Ascalon iuxta templum deae, quam appellant Dercetam, facie hominis, reliqua parte corporis piscem, huius causae fabulam ferunt: hanc a quodam adolescente impregnatam Venere suggerente, ac deam sui erroris pudore ductam, natam filiam in desertum exposuisse, & ab avibus susceptam nutritamque. Anno acto a pastoribus compertam aiunt, & praesidi pastorum regi donatam. Qui liberis carens ut filiam magna cura nutritam Semiramidem ab avibus ( Eo enim nomine lingua Syra vocantur) appellavit. Quae cum iam nubilis esset, ac pulchritudine caeteras anteiret puellas, praefectus Syriae, cum apud Simmam (ita enim vocabatur pater nutricius) divertisset, virginis amore captus, uxorem illam sumens, duxit in Niniven sive Ninam. Et cum plures virtutes Semiramidis formam exornarent, vir uni mulieri deditus, nil absque eius agebat consilio.

Inter haec Ninus Bactrianorum patriam accessu difficilem, viribus praevalidam, grandi exercitu coacto est ingressus, fuere autem in Bactris plures insignes urbes, quarum una praeclarissima caeteris tum magnitudine praestantior, tum arce munitissima, Bactra dicta, vel ut Stephanus de urbibus scripsit, Bactrion.

Sed & Bactrianorum rex Zoroastes comparato valido exercitu Nino occurrit in regni finibus, hostes in fugam versos superat, persequiturque cedendo usque ad montes proximos, ad centum millibus hostium cesis. Deinde auxilium ferente suis Nino, superati a multitudine Assyriorum Bactriani dispersi sunt, suaeque quisque urbi subsidio abiit.

Ninus caeteris urbibus captis Bactra & natura loci & rebus caeteris, quae ad defensionem spectant, munita, cum expugnare non posset, obsedit. Protracta autem longa obsidione, vir Semiramidis, Menones dictus, amoris impatiens uxorem accersit. Quare perspicax magnique ultra muliebrem sexum animi, tempus nacta, quo virtutem ostenderet, viam multorum dierum ingreditur, induta stola eiusmodi formae, ut vir mulierve esset, nequiret conspici.

Cuius tanta erat commoditas, ut postmodum Medi Persaeque stola Semiramidis uterentur.

Cum venisset in Bactra, perspecta obsidione, tum locis urbisque situ, quaeque adiri posset, animadversis. Arcem, quia loco natura munito diffilique erat accessu, custodiis proinde vacuam, inferiori parti veluti arce ab hoste tuta omnibus intentis, conspexit. Sumptis igitur, qui per loca petrosa abruptaque ascendere soliti erant, per aditum vallis praecipitem superata loci asperitate partem arcis capit, magnoque ad terrorem excitato tumultu, signum captae arcis obsidentibus dedit. Qui infra urbem erant, arce amissa obstupefacti, relictis moenibus fuga salutem quaesierunt.

Capta est hoc modo civitas, tum admiratus Semiramidis virtutem rex Ninus, in primis eam donis multis cumulavit, deinde pulchritudine eius allectus, persuadere viro conatus est, ut illam sponte sibi uxorem donaret, pollicitus filiam suam ei ea gratia donaturum, renuenti comminatus est ei, se oculos, ni pareret, eruiturum, hoc perculsus timore simul & amore incensus Menones, laqueo vitam finivit, Semiramidem Ninus uxorem accepit. Superato hoc modo Zoroaste atque occiso, constitutis rebus Bactrianorum exercitum Ninus dimisit, & ad propria rediit, haec Diodorus.

Zoroastes, rex Bactrianorum, quem occidit Ninus, Cham, filius Noe, fuisse dicitur secundum Magistrum in historiis.

Et fertur magicae artis inventor. Qui & septem artes in xiiii. columnis scripsit, septem aeneis, & septem latericiis, contra ignem & aquam. Ninus vero libros eius combussit, & ab eis orta sunt Idola.

Et ab imagine Beli eiusque nomine Idola dicta vel Beel vel Baal, aut Baalim, Beelphegor, aut Beelzebub, unde Syrophanes, primus idolatra Aegypti, de isto Zoroaste beatus Augustinus xxi. de civi<tate> dei dicit. quod fertur e Zoroaste, quod solus ipse natus riserit, cum omnes alii plorent, nec aliquid boni risus demonstravit.

Nam licet magicarum artium inventor, a Nino tamen rege Assyriorum fuit superatus.

Clemens in itinerario dicit, quod hic volens videri deus & astris multum intentus, velut scintillas quasdam ex stellis producebat, ut rudes in stuporem miraculi traherentur.

Tandem ab ipso daemone, quem importunius frequentabat, est succensus, cui extruxerunt sepulchrum, tanquam amico dei, vehiculo fulminis ad coelum levato, unde & hoc nomen post mortem sortitus est Zoroastes quasi vivens astrum.

Cum Aristotels scribat, vicies centum millia versuum ab ipso condita. Miratur Helinandus, quom Aristoteles viderit libros eius, cum Ninus eos combusserit.

Isidorus dicit eum a Nino interfectum. Eius autem magicam post multa secula Democritus ampliavit.

3,2,4 Dieser Zoroastres sol erstlich Magiam gefunden haben/ vnd sonst vleissig des himels vnd der sternen lauff gelernet haben/ 5 Nach diesem krieg mit Zoroastre/ ist Ninus gestorben/ vnd hat ein iungen son gelassen.

Porro Ninus, ut refert Otho frising<ensis>, cruentam victoriam tanquam lupus seviens inter oves inermes quinquagesimo secundo regni sui anno in oppugnatione urbis cuiusdam sagitta percussus interiit in ipsoque veridice impletum est: Omnis, qui acceperit gladium, gladio peribit, quod actum est anno Abrahae decimo. Diodorus sit ait.

Genito ex Semiramide filio, cui nomen Nini indidit, excessit e vita imperio uxori relicto. Sepultus est in regia sepulchro ingentis molis, altitudine novem stadiorum.

Mortuo autem Nino, primo rege Assyriorum, anno ab exordio mundi 3194. relicto filio impubere Nino & uxore Semiramide, haec neque immaturo puero (ait Iustinus) tradere imperium, nec ipsa palam tractare ausa, tot ac tantis gentibus vix patienter uni viro, nedum foeminae parituris, simulat se pro uxore Nini filium, pro foemina puerum. Nam & statura utrique mediocris, & vox pariter gracilis, & lineamentorum qualitas matri ac filio similis. Igitur brachia ac crura velamentis, tiara caput tegit, & ne novo habitu aliquid occultare videretur, eodem ornatu & populum vestiri iubet, quem morem vestis exinde gens universa tenet. Sic primis initiis sexum mentita puer credita est, magnas deinde res gessit, quarum amplitudine, ubi invidiam superatam putat, quae sit, fatetur, quemve simulasset, nec hoc illi dignitatem regni ademit, sed admirationem auxit, quod mulier non foeminas modo virtute, sed etiam viros anteiret.

Haec Babyloniam condidit, & murum urbis cocto latere circumdedit, arena, pice, bitumine interstrato, quae materia in illis passim locis e terra exaestuat. Multa alia praeclara huius reginae fuere, siquidem non contenta acquisitos a viro regni terminos tueri, Aethiopiam quoque regno suo adiecit, Sed & Indiae bellum intulit, quo praeter illam & Alexandrum magnum nemo intravit. Iustinus haec.

Sed Diodorus Siculus li<bro> 3. refert hoc modo, universa deinceps peragrata Aegypto, Libyaque magna ex parte in ditionem redacta, ad Iovem Ammonem transiit, sciscitatura a deo suae vitae finem, dicitur responsum ei datum, ab hominibus migraturam esse atque a multis Asiae gentibus immortalium honores assecuturam. Idque fore, cum ei Ninus filius insidiaretur, de quo infra.

Idem Diodorus paulo post, constitutis, inquit, Aethiopiae Aegyptique rebus Semiramis ad Bactrianos Asiae cum exercitu descendit, & cum diutius pacem egisset, honoris cupida, excogitavit aliquid memoria dignum bellum gerere. Audiens igitur Indorum gentem maximam, inter caeteras orbis regiones pulchram fertilemque, arma in Indiam vertit.

Est autem India prae caeteris pulchritudine excellens regio, multis fluminibus distincta, bisque fructus annuatim ferens, adeo autem omnibus exuberat ad victum necessariis, ut affatim ubilibet fructus afferat, dicitur nunquam in ea sterilitatem esse, aut fructuum vastitatem.

Est ibi incredibilis elphantorum numerus, qui virtute & robore corporis longe Libycis praestant.

Similiter auri, argenti, aeris, lapidumque preciosorum caeterarumque rerum, quae ad delicias atque opes spectant, summa copia.

Quae singula Semiramidem ad bellum Indicum invitavere.

Videns autem, quantum bellum susceptum esset, magnisque viribus sibi opus esse, omnibus provinciarum praefectis mandavit, ut pro magnitudine provinciarum iuniores bello aptos conscriberent. Edixit quoque reliquis, ut post triennium in Bactris parati instructique adessent. Iussitque in Phoenicia, Cypro, Syria atque aliis maritimis locis, ubi ea materia suppetit, naves fluminibus aptas parari.

His tandem confectis, copias omnes in Bactris coegit, fuit militum numerus, ut Ethesias tradit, tredecies centena millia militum <1.300.000>, equitum millia quingenta <500.000>, currus autem ad millia centum <100.000>, naves diversae ad duo millia <~ 2000>.

Audita rex Indorum tum exercitus magnitudine, tum ingenti apparatu belli, conatus est excedere Semiramidis vires.

Et primum ex arundinibus navigia confecit ad quatuor millia <~ 4000>, fluvio accommodata.

Armorum quoque omnis generis copias confecit.

Elephantorumque venatione facta plurimos ad bellum instruxit,

omnibusque paratis atque instructis, nuncios ad Semiramidem nunc appropinqunatem mittens, reprehendit eius ambitionem, quod nulla lacessita iniuria bellum sibi inferret, multisque verbis eam per literas incusans, deos invocans testes, minatus est, si acie victa esset, se illam cruci affixurum. Lecta epistola ridens Semiramis, non verbis, sed virtute certandum respondit, deinde regis classe inventa durum certamen commissum est, ac diutius magnis viribus utrinque pugnatum, tandem superata Indorum classe ad mille naves submersae sunt, multique mortales capti, pontem supra flumen, quo facilior esset transitus, construxit, praesidioque ex utroque latere imposito, omnes copias traduxit, urbes et insulas cepit, ad centum millia hominum <~ 100.000> in servitutem redeagit.

Classe amissa, Indorum rex simulans suas copias procul a flumine retro abduxit, ut hostes id formidine factum rati flumen transirent.

Semiramis vero parte copiarum ad pontis custodiam relicta, Indos cum reliqua parte exercitus persecuta est, atque de victoria secura, in primis pugnans Indos in fugam vertit.

Rex haud ea re perculsus, adversus reginam virili animo proficiscitur, magnamque edebat Assyriorum cedem.

Cum autem magnus interfectorum cumulus fieret, timor & tremor omnia complessent, nulli iam ordinem servabant, ita omnibus ferme Assyriis ad fugam intentis, Rex Semiramidi casu obvius, primum sagitta brachium eius, deinde iaculo humerum sauciavit, mox omnes ad fugam versi, ad naves tendunt.

Insequentibus Indis magna cedes facta est, per loca tantae multitudini angusta, ita, ut Assyrii suomet tumultu interirent.

Multi ex utroque pontis latere fugientium multitudine in aquam praecipitati sunt.

Semiramis, cum maior eorum pars, qui bello superfuerant, flumen transisset, pontem, quam fecerat, discidit, multis Indorum, qui illos insequendo ascenderant, vi fluminis submersis.

Rex multis prodigiis augurumque responsis monitus, ne flumen transiret, finem insequendi fecit.

Semiramis vero permutatis captivis in Bactrianos rediens, maiorem exercitus partem dimisit.

Itaque frustrata Babylonem rediit. Haec multo pluribus verbis Diodorus.

Qui etiam dicit postea tradito filio regno evanuisse iuxta oraculi responsum, & aliqua satis fabulosa subiungit.

Idem Diodorus refert, quod Indorum populus fuerit in septem tribus distributus.

Prima est philosophorum, hi ab omni opere immunes neque serviunt cuiquam neque imperant, pauciores numero, sacra diis faciunt, & curam habent defunctorum tanquam chari diis, anni principio conveniunt, siccitates, pluvias, ventos, morbos, praedicunt, caeteraque, quorum cognitio possit utilis esse. Qui falsum dicit, quod perpetuo sileat, poenam subiit.

Secunda tribus est agricolarum, quos nullus hostis lacessit, neque spoliat, vivunt autem in campis cum uxoribus & liberis, soluti metu, neque in urbes conveniunt, dant regi tributum. Omnis enim India subdita est regibus.

Tertiam tribum conficiunt pastores, qui neque in civitatibus neque in villis morantur, utuntur tabernaculis, venatu ac retibus, tutas a feris avibusque terras reddunt.

Quartum locum artifices tenent, quorum pars armis, pars rusticis instrumentis fabricandis vacat.

Quinto ordine milites armis dediti sunt, tum equi elephantique bello apti ex regia victum habent.

Sextus est ordo Ephororum, hi, quaecunque in India aguntur, regi referunt.

Septimo loco existunt, qui publicis consiliis praesunt, nobilitate prudentiaque insignes, at numero paucissimi. Duces insuper ex his deliguntur ac principes.

Has in partes politia distributa est, & non licet unius ordinis virum alterius uxorem ducere, neque exercitium mutare.

Leges apud Indos habentur variae, quae fuerunt a priscis philosophis editae, lege enim sanxerunt neminem omnino servum esse, liberos aequo iure honoreque haberi, optime ad omnem fortunae casum instituisse vitam. Stultum videri leges aequas omnibus positas, fortunas non aeque omnibus communes esse.

 

Semiramis cum haberet privignum, Trebetam dictum, suspicione affectandi regnum ducta, insidias illi parare coepit. Qui classe facta e regno ex Asiaque in Europam profectus, id est per mare in Rhenum, ac inde per Mosellam fluvium in valle pulcherrima Galliae consedit, ibique florentissimam urbem totius Galliae caput fundavit, ac Treverim ex nomine suo appellavit. Extant ibidem hodie antiquae nobilitatis monumentorum insignia. E quibus circa annos domini mille ducentos <1200> repertum est in lapide sculptum tale Epitaphium:

Nini Semiramis, quae tanto coniuge foelix.

Plurima possedit, sed plura prioribus addit.

Non contenta suis nec totis finibus orbis.

Expulit a patrio privignum Trebeta regno.

Insignem profugus nostram qui condidit urbem.

Ante Romam Treveris stetit annis mille trecentis, Gotfridus.

 

Fuit autem Semiramis elatissima mulier & impudica, de qua narrat Valerius maximus.

Cum ei, circa cultum capitis sui occupatae, aliquando nunciatum esset Babyloniam, cui dominabatur, defecisse, altera parte crinium adhuc soluta, ad eam expugnandam cucurrit, nec prius decorem capillorum in ordinem, quam tantam urbem in potestatem suam redegit. Quocirca statua eius Babylone posita est illo habitu, quo ad ultionem exigendam celeritate praecipiti tetendit.

Orosius de ea libro primo: Semiramis libidine ardens sanguinem sitiens, cum omnes, quos concubitu oblectasset, occiderit, tandem filio flagiciose concepto et impie exposito, incestu cognito privatam ignominiam publico scelere obtexit. Praecepit enim, ut inter parentes & filios nulla delata reverentia naturae de coniugiis appetendis, quod cuique libitum eset, liberum fieret.

Et, ut scribit Iustinus, cum filii concubitum petiisset, ab eodem interfecta est iuxta Iovis Ammonis oraculum, duos & quadraginta annos regno potita.

3,3 Von der königin Semiramis.

3,3,1 DEs kindes mutter ist gewesen Semiramis/ 2 die hat nach dem todt selbs regirt/ 3 denn sie besorget dieweil das reich new war/ vnd die lender noch nicht zum gehorsam gewehnet/ wo sie hören würden/ das jhr König ein kind were/ würden sie abfallen/ 4 Vnd damit auch sie nicht veracht würde/ als ein weib/ hat sie manlich kleider anzogen/ vnd sich fur des Königs son vnd erben ausgeben/ vnd halten lassen/ 5 vnd hat viel grosser fürstlicher thaten gethan/ das reich an land vnd macht gemehret/ vnd wol vnd löblich regirt xlij. jar/ 6 Vnd hat die Stadt Babylon mit grossen gebewen/ graben vnd mawern befestiget.

 

Anno quinquagesimo tertio praesentis generationis Ninus, filius Nini, Zameis alias dictus, Monarchiam Assyriorum suscepit, & annis triginta octo regnavit. Hic regno potitus, elaborato a parentibus imperio contentus, belli studia deposuit, & veluti sexum cum matre mutasset, raro a viris visus, ocium & delicias secutus, in foeminarum turba consenuit.

Existimabat enim incommoda omnia vitare, in continuis versari voluptatibus, vacuum esse curis summam in rege foelicitatem ratus.

Ad securitatem autem imperii & ut a subditis timeretur, annuatim certum militum indicebat numerum, acto anno copias remisso domum priori milite rursus a provinciis petebat, quo fiebat, ut & subditi promptius imperata faciebant. Annuam autem militum mutationem ad id conferre existimabat, ut parva temporis consuetudine nulla inter eos amicitia contracta, neque duces neque caeteri adversus regem conspirarent. Vita vero principis exterioribus ignota, voluptates eorum occultas reddit, & tanquam invisibilem deum ne verbo quidem quis blasphemare prae timore audet, hoc pacto duces, exercitus, provinciarum presides, iudices insuper singularum gentium aliaque pro regni cura disponens vitam agebat. Posteri quoque eius exempla secuti responsa gentibus per internuncios dabant.

Et sic imperium Assyriorum, qui postea (teste Iustino) Syrii vel Syri dicti sunt, ad Sardanapalum usque duravit.

3,3,7 Nach dieser Königin hat jhr son Ninias friedlich regirt/ 8 vnd haben also die Assyrier die hoheit der welt vnd Monarchi ein lange zeit jngehabt/

 

9 Dieweil aber nicht viel von der folgenden König thaten vnd Historien geschrieben ist/ wil ich die blossen namen auch nicht erzelen/ denn der deudsch leser kan sie schwerlich gedencken/ vnd wer sie haben wil/ findet sie bey vielen Scribenten.

 

Beim Reich der Assyrer übernimmt Carion dessen Beginn bei Ninus und nennt auch einen Feind, Zoroastes, möglicherweise, weil er als Erfinder der Magie gilt.

Den Roman vom Beginn der Liebesgeschichte von Ninus und Semiramis lässt er weg, auch der Feldzug gegen Indien taucht bei Carion nicht auf, konsequenterweise auch der Exkurs über das indische Kastenwesen. Auch die Sage vom Ursprung Triers findet bei Carion keinen Niederschlag.

Der Kleidertausch mit ihrem Sohn Ninus findet aber Carions Interesse; bei Nauclerus wird der Kleidertausch auch schon beim Beginn von Semiramis' Liebesbeziehung erwähnt, es scheint bei den Quellen also eine Dublette vorzuliegen.

Pauschal würdigt Carion die Leistungen der Semiramis für Babylon und die friedliche Regierung des Sohnes Ninus. Alles Weitere erspart Carion sich (und dem Leser).

 

Tod des Kyros

Nauclerus 1-108 v

Carion

Cyrus, cum exercitum in Massagetas ducere vellet, progressus usque ad Araxem flumen pontibus iungit, ut traiiciat exercitum, cui Tomyris regina, tum vidua, caduceatorem mittit, ut omisso labore, si utique pace frui non velit, alterum e duobus eligat, traiiciat flumen securus ac secum pugnet, aut eam in regionem suam admittat idem faciens, hoc in consilium ponens cyrus, placueratque recipi reginam cum exercitu, quam sententiam croesus improbat dicens: "Si, o cyre, hostes in terram nostram volumus excipere, id tibi periculum erit, ne fugatus omne amittas imperium, victor autem tu non multum vinces, ita mihi placet traiectis copiis procedere."

Cyrus cambysi filio relinquens croesum traiectis copiis, deinde castrametatus simulato postera die metu & quasi refugiens castra deseruit vinum de industria affatim & quae erant epulis necessaria, dereliquit.

Quod cum nunciatum reginae esset, adulescentulum filium ad insequendum eum cum tertia parte copiarum mittit, cumque ventum ad cyri castra esset, ignarus rei militaris adulescens, veluti ad epulas, non ad proelium venisset, omissis hostibus insuetos barbaros seque onerari vino passus est, priusque Scythae atque Massagetae ebrietate quam bello vincuntur.

Cognitis his cyrus reversus per noctem opprimit socios omnes, reginae filium capit, amisso tanto exercitu regina &, quod gravius est, filio capto misso ad Cyrum caduceatore inquit: "Inexplebilis cruore, Cyre, ne te extollas, quod veneno filium meum vicisti, dolo, non proelio superior, abi reddito mihi filio, fero impune, quod tertiam partem Massagetarum profligasti, quae nisi feceris, per solem iuro, insaciabilem te cruore saciabo!"

Haec verba cyrus pro nihilo habuit. Filius autem Tomyridis, ubi iussu cyri a vinculis solutus ac manuum compos factus est, se ipsum interfecit.

Tomyris autem, ubi Cyrus non auscultaret, contractis copiis ita conflixit cum Cyro acerrima omnium pugna, primo utrosque exercitus aiunt sagittis aegisse, deinde concurrisse lanceis pugionibusque, ibi aiunt cum permagnam exercitus Persici partem, tum vero Cyrum ipsum occubuisse, cum unum de xxx. regnasset annos.

Cuius cadaver inter occisorum stragem Tomyris exquisitum cum invenisset, caput in utrem misit, quem humano cruore compleverat, mortuoque insultans ait: "Tu quidem filium meum perdidisti, ego te cruore saciabo!"

4,4,97 Nach dem als Cyrus Babylon gewonnen hat/ sind jhm die grewlichen leut/ die Scythen jnn seine lender gefallen/ 98 da hat Cyrus seinem son Cambysi das königreich beuolhen/ vnd ist er an die Scythen gezogen/ hat erstlich die Scythen geschlagen/ vnd den iungen König der Scythen gefangen. 99 Hernach sagt Herodotus/ sey Cyrus von den selbigen wüsten leuten widderümb geschlagen worden/ vnd sey jnn dieser schlacht vmbkomen/ 100 vnd hab die Königin des Cyri haubt genomen/ hab es jnn blut gestossen/ vnd gesaget/ er habe wöllen blut sauffen/ da sol er gnug sauffen.

Hic finis Cyri apud Massagetas, ut Herodotus vult magis quam Scythas.

Massagetas vero illeipse describens: Massagetae, ait, amictum & victum habent similem scythico, sagittas & hastas, item pugiones ferunt, in omnibus auro & aere utentes, ferro atque argento carent. Uxoribus communiter utuntur, terminus vitae nullus est eis positus, ubi quis admodum senuit, eum cognati immolant & cum eo aliquot pecudes, quorum carnibus pro epulis vescuntur, quod genus obitus est apud eos beatissimum, languore extinctos non edunt,

nihil serunt, pecoribus victitant piscatuque, lac potitant,

apud eos esse dicitur arbor, cuius fructus in ignem proiectus considentes ebrios reddit, quoad consurgunt ad tripudiandum ac ad cantandum.

Cyro itaque vita functo anno Iudaicae captivitatis 61. regnum suscepit Cambyses, eius filius, qui apud Esdram Artaxerxes vel Assverus dicitur. In historia vero Iudith propter malitiam suam vocatur Nabuchodonosor, secundum magistrum in historiis regnavit annis octo.

101 Diese that/ so es war ist/ ist mehr ein anzeigung der vnmenschlichen grausamkeit der Scythen/ denn das es Cyro vnehrlich sey/ der als ein heiliger vnd löblicher könig/ ehrliche vnd rechte krieg gefurt hat/ seine lender zu beschützen/ 102 denn ein König mus ein krieger sein/

103 Doch sagt Herodotus da bey/ das andere anders vom tod Cyri reden.

104 Vnd Xenophon schreibet/ wie er auff dem bett gestorben sey/ vnd die son zuuor vermanet zu Gottes forcht/ vnd lieb vnd einigkeit vnter sich zu halten/ vnd mit vielen worten geredt/ das sie nicht wöllen gedencken/ das die seelen mit dem leib sterbe/ vnd vergehe/ sondern sollen wissen/ das die seel vnsterblich sey/ vnd die fromen nach diesem leben ruge haben bey Gott/ die bösen aber werden straff leiden/ 105 Vnd setzet dazu ein fein anzeigung aus der vernunfft/ das man sehe/ wie die vbeltheter grewlich schrecken des gewissens bey leben haben. 106 Daraus sey abzunemen/ das die seel ein sonderlich wesen habe/ 107 vnd dieweil solche schrecken von Gott komen/ zeigen sie an/ das Gott vnrecht straffen werde.

108 Das sey gnug von diesem heiligen könige Cyro.

Bei Nauclerus erscheint Kyros als Kriegstreiber, der die Massageten gegen den erklärten Willen von deren Königin Tomyris mit Krieg überzieht. Bei Carion ist er Opfer des skythischen Expansionsdrangs.

Die Racherede der Tomyris - ihren Namen nennt er nicht – scheint Carion wieder beachtenswert, er lässt aber die Angabe, Tomyris habe den Kopf des Kyros in einen Schlauch gesteckt, weg. An diese Racherede, zu der er Skepsis äußert, schließt Carion sofort eine äußerst positive Würdigung des Kyros an, die Nauclerus so nicht hat. Dabei liefert er die Variante des Xenophon und lässt Kyros als Vertreter eines Glaubens an ein Weiterleben der Seele erscheinen: Zweimal bezeichnet er Kyros als "heiligen" König. Für Nauclerus dagegen ist der geschilderte Tod des Kyros ein Anlass, einen Exkurs über die Massageten zu liefern; danach wird das Todesjahr des Kyros nüchtern festgehalten und sein Nachfolger angesprochen.

 

 

Kambyses und Praexaspes und Wahl des Darius

Nauclerus 1-110 r

Carion

Cambyses Memphi residens in aegyptios plures & in primis sacerdotes seviit.

Fratrem hic Smerdim in Persas miserat, videns somnio, nunciari sibi Smerdim sedentem in regio solio coelum contingere vertice, quare metuens, ne occuparetur imperium a fratre, mittit illum interempturum Praexaspen, qui e Susa Smerdim ducit venatum & clam occidit.

At hoc initium Scelerum Cambysis extitit, secundum autem scelus, quia sororem suam in aegyptum eum secutam atque uxorem necavit, cum nec Persis mos esset sorores accipere in matrimonium.

At Cambyses amore ipsius captus accersivit eos, qui regii iudices nominabantur, isti autem apud Persas ius dicunt & legum patriarum sunt interpretes,

hos Cambyses percunctatur, num qua lex sit, quae sinat volenten cum sorore contrahere matrimonium, iudices & iuste & ingenue respondentes negant ullam invenire se legem, quae sinat fratri nubere sororem, quandam tamen invenire legem, qua liceat regi Persarum, quidquid libeat, ita neque legem abrogarunt metu Cambysis &, ne legem tuentes perirent, invenerunt occasionem, itaque Cambyses sororem duxit.

Sed postea occiso fratre Smerde, ut aliquorum est opinio, cum ad mensam discumberetur, mulier lactucam sumpsit, eiusque decerptis foliis Cambysen interrogavit, utrum discerpta lactuca an densa pulchrior foret, & cum respondisset: "Densa!", "Hanc", inquit, "lactucam aliquando imitatus es, quando Cyri domum denudasti!", ibi aegyptii Cambysen ira percitum insiliisse calcibus in praegnantem, eamque abortu edito decessisse.

4,6,21 Hernach lies er seinen bruder heimlich vmbbringen. 22 Auch hat er seine eigne Schwester zur Ehe genomen/ so doch die natur vor solcher Ehe ein schew hat.

23 Als aber sie beide einist zu tisch gesessen/ vnd Cambyses zu eim lust/ ein iungen lawen vnd ein freidigen iungen hund aneinander hetzet/ vnd da der law dem hund zu starck war/ risse sich noch ein iunger hund/ des andern bruder von seinen banden/ vnd loff zu/ diesem zu helffen/ vnd rissen also beide den lawen darnider/ da ward Cambyses seer frölich ob diesem spiel/ das die hund einander solch trew erzeigten/ 24 Aber die Königin fieng an bitterlich zu weinen/ 25 das verdrosse Cambysen/ vnd fraget warümb sie weinet/ 26 Antwort sie/ das sie die trew dieser hund erinnert het/ das jhrem getödten bruder solche trew vom andern bruder nicht widderfaren were/ 27 da erzürnet Cambyses seer vnd lies sie als bald weg reissen vnd vmbbringen.

 

 

In alios quoque insanisse fertur veluti in Praexaspem, quem praecipuo honore prosequebatur, cuius etiam filius Cambysi vina miscebat, qui honos & ipse non parvus est,

ad hunc Cambyses fertur dixisse: "Quem nam Persae me esse censent?" Praexaspesque respondisse: "Here, cuncta quidem omnia magnis laudibus ferunt, sed vino te deditum aiunt."

4,6 Von Cambyse.

4,6,1 DJeser hat angefangen zu regiren/ da sein Vater Cyrus widder die Scythen zoge/ hat das königreich Egyptum eingenomen. 2 Er ist aber seinem vater seer vngleich gewesen.

3 Da jhn ein Radt genant Prexaspes straffet/ vnd sagt jhm/ die Persen lobten jhn seer/ allein dieses misfiel jhn/ das er sich zum sauffen gewehnet. 4 Da fodert Cambyses seine Fürsten zusamen vnd fraget/ ob sie jhn zu taddeln wüsten/ 5 diese antworten alle jnn gemein/ das sie jhn nicht zu taddeln wüsten/ sondern hielten jhn höher/ denn Cyrum/ denn er hette zu dem Königreich Cyri Egyptum gewonnen. 6 Da gegen sprach Croesus/ dem Cyrus jnn sonderheit beuolhen hett/ acht zu haben auff Cambysen/ jhn zu warnen vnd zu vermanen zum besten/ 7 dieser redet also/ das Cambyses seinem vater Cyro noch nicht zu uergleichen were/ aus dieser vrsach/ denn er habe noch kein solchen son/ wie Cyrus Cambysen gelassen hette/ 8 Diese höfliche rede gefiel Cambysi.

Indignatus ille: "Siccine", inquit, "Persae bilingues sunt, qui me Cyro patre praestabiliorem dixere. Sed intelliges, an vera dixerint, nam si filio tuo cor sagitta tetigero, constabit nihil esse, quod Persae dicunt, si aberravero, vera loquuntur."

Haec locutus intendit arcum puerumque percussit atque collapsum discindi ad inspiciendum iussit, & cum in corde sagitta esset inventa, laetabundus ad patrem pueri inquit: "Nunc facta est fides non me insanire, sed Persas. Verum nunc mihi dicito, quem nam ex omnibus hominibus nosti ita ad destinatum mittere sagittas!"

Praexaspes hominem advertens vesanum: "Here", inquit, "ne deum quidem arbitror tam probe percutere!"

altero die xii. Persas primores sine causa necavit.

4,6,9 Da er also radt gehalten/ dieweil jhn die Fürsten nicht gestrafft hatten/ foddert er Prexaspen vnd sagt/ damit er sehe das er bey sich selb sey/ wenn er schon gesoffen habe/ so sol jhm Prexaspes seinen iungen son stellen/ nach dem woll er zielen vnd schiessen/ wenn er wol truncken habe/ 10 treff er das hertz nicht/ so sol man billich fur ein seuffer halten/ 11 treff er jhm aber das hertz/ so möge man dabey abnemen das er bey vernunfft sey. 12 Dieses ist also geschehen/ 13 Cambyses da er wol gesoffen hat/ lies er den knaben stellen/ schos nach jhm/ vnd lies jhn darnach auffhawen zu besichtigen/ ob das hertz getroffen were/ 14 da mans also befand/ zeigt ers dem vater Prexaspi/ vnd sprach/ 15 Daraus möcht er abnemen/ das er nicht ein seuffer were.

16 Solche leut macht das sauffen/ wilde/ vihisch/ vnd tyrannisch/ wenn sie schon sonst wol geschickt sind/ als one zweiffel Cambyses zu aller geschicklicheit gezogen ist/ 17 Die wil er hie beweisen/ 18 vnd ist doch durch das sauffen also verderbet/ das/ ob er schon diese geschicklicheit behalten/ hat er doch andere viel höher tugent verloren/ vnd ist die vernunfft zerrüt nach dem bessern teil/ vnd sind die tugent weg die ein menschen zu zucht/ vnd ehren ziehen.

19 Solche exempel solt man den iungen gesellen/ so sich jnn das sauffen begeben/ furhalten/ 20 Denn wie dieses wesen ein end gehabt hat/ wirt bald volgen.

Ad haec Croesus Lydus admonuit, ne similia admitteret, periculum sibi a Persis imminere talia facienti, ad hunc arcum intendit percussurus Cambyses, sed Croesus e conspectu illius se proripuit, hic, ubi percutere eum non potuit, mandat ministris, ut eum comprehendentes interimant. Ministri scientes, quanto Croesi desyderio viveret, & quod mortem eius egre laturus esset, Croesum abdiderunt, hac ratione, ut, si Cambyses facti poenitens requireret eum, lucris afficerentur, quod illum servassent. Atque nec multo post, cum Cambyses desyderaret Croesum, ministri nunciant, hominem superesse, Cambyses exhilaratus est, morte mulctavit ministros, quod contra mandatum illum servassent.

Inter caetera severitatis Cambysi memoratur id a Val<erio> Max<imo>, quod mali cuiusdam iudicis ex corpore pellem detractam sellae intendi, in eaque filium eius iudicaturum considere iussit.

4,7 Von straff eins vnrechten Richters

4,7,1 ES ist aber kein Fürst so vntüchtig/ er mus dennoch etlich gute werck thun/ 2 denn Gott ehret das ampt/ vnd schaffet das zu erhaltung des regiments etlich gute werck geschehen müssen.

3 Cambyses hat ein löblich tadt gethan/ dauon er gepreiset wirt jnn allen historien/ 4 Er hat ein haubtman forn jnn Asia genant Sisamnes/ 5 von dem hat er erfaren das er vnrecht gericht hatt vmb gelts willen/ 6 darümb lies Cambyses diesen vnrechten Richter tödten/ vnd jhm die haut abziehen/ vnd die selbige jnn den Richtstuel daselbest spannen/ wie sonst ein leder/ 7 vnd macht des entleibten son Otanen zum haubtman/ vnd setzet jhn auff den stuel mit diesem befelch/ das er bey dieser haut seines vaters straff gedencken/ vnd sich vor gleicher straff hüten solt.

8 Dis exempel hat Gott der Oberkeit furgestellet/ dabey zu bedencken/ das Gott jhr vnrecht auch straffen werde.

Cambyse circa aegyptum morante ac desipiscente duo magi fratres, quorum alterum Patiziten, s<cilicet>, reliquit rei domesticae curatorem, in eum coniuraverunt, hic enim cognita Smerdis nece, quae paucis erat nota, rebellandum sibi putavit.

Erat frater eius corpore quam similimus Smerdi, Cyri filio, eiusdemque nominis, hunc fratrem suum magus Patizites instructum deduxit in regium solium, quae occultatio regis facile fieri poterat in Perside, quia ad regem nullus fere intrabat praeter domesticos.

Ad haec magus iste caduceatores dimittit circumquaque, qui edicerent, ut Smerdi, Cyri filio, deinceps obedirent, non Cambysi.

Quae cum audisset Cambyses, vera loqui caduceatores ratus seque a Praexaspe esse proditum, intuens in eum: "Itane", inquit, "rem mihi executus es?" ad quem iste: "Ita, here, ut iussisti, nec vera sunt, quae audis fratrem tuum rebellare, quem meis peremi manibus, quodsi defuncti rebellant, expecta, ut Astyages Medus rebellet, sed voca caduceatorem, inquiramus, de quo Smerde loquatur!"

placuit consilium Cambysi, adducitur caduceator, cui Praexaspes: "O homo, dicito veritatem & securus esto, vidistine Smerdim talia mandantem?" Cui ille: "Ego Smerdim, filium Cyri, non conspexi, sed magus, quem Cambyses rerum suarum procuratorem constituit, mihi mandavit, ut ita Smerdim regnare dicerem."

Tum Cambyses Praexaspi: "Quis ergo Smerdis nomine regnum occupat?" "Ego", inquit Praexaspes, "mihi videor intelligere, Patizites, quae tu rerum omnium procuratorem reliquisti, & frater eius Smerdis imperat."

hoc audito revolvit Cambyses somnium, per quod ei visus fuerat smerdis in regio solio.

4,8 Von Dario

4,8,1 DA Cambyses jnn Egypto war/ vielen die Magi zu Susa von jhm ab/ vnd macht sich ein Magus durch list zu König/ 2 Es sind aber Magi genant worden/ der selbigen lender Priester vnd gelerten.

3 Nu eilet Cambyses heim die auffrürigen Magos zu straffen/ 4 Aber er blieb auff dem weg/ wie gesagt ist/

Agnoscens itaque sine causa fratris se interemptorem, quem, ubi deflevit, in equum omni clade afflictus insiliit habens in animo, quam raptissime Susam versus exercitum ducere.

Insilienti vagina gladii excidit, unde nudatus gladius perstrinxit eius femur letaliter, vicesimo dehinc die accersitis Persarum, qui aderant, praestantissimis ita eos alloquitur: "Quod occultum esse volui maxime, Persae, id cogor apud vos efferre, ego enim fratrem meum Smerdim, ne me turbaret, aliquando e regno peremi, securiusque ut viverem, somnio id mihi suadente, sed frustratus eventu rerum et parricida fratris incassum extiti, nihilominus regno exutus sum, hoc proptrea vobis pandere volui, ut sciretis Smerdim Cyri non superesse, sed magos vobis regnum vendicasse."

haec locutus deflevit omnem suam conditionem vitaque erepta est.

4,6,28 Dieses wesen hat nicht lang bestehen mögen/ 29 denn Gott spricht/ 30 Die bluthund müssen nicht lang leben/ 31 darümb hat jhn Gott bald gestrafft/

32 da er aus Egypto heim zihen wolt/ als er auff sitzet auff das pferd/ schos jhm sein eigen schwerd aus der scheiden/ vnd verwundet jhm sein seitten/ 33 dauon starb er.

34 Hie sihet man das Gott die Tyrannen nicht lang dulden wil/ 35 denn Cambyses hat nicht viel vber ein iar nach Cyri tod gelebet/ hat auch kein erben gelassen/ vnd ist also gantz verlosschen auff ein mal/ 36 vnd ist warlich zu iamern/ das das Reich so bald vom stam Cyri weg genomen ist/ 37 doch ist es dennoch jm geschlecht Cyri blieben/ 38 denn Darius nam die tochter Cyri/ 39 auch ist sonst Darius Cyro verwant gewesen.

At Persis, qui aderant, magna erat incredulitas magos rerum potiri, interpretantibus potius, quae de nece Smerdis dixisset, ideo dixisse, ut illi Persas redderet hostes, itaque pro certo habebant Smerdim Cyri per rebellionem regnare, sed nec Praexaspi tutum erat, post Cambysis obitum fateri illum manu sua interemptum.

 

Smerdis itaque magus regnavit securus septem menses, qui reliqui erant ad implendum annum octavum Cambysis, per quos menses Smerdis omne genus liberalitatis in subditos exhibuit, nam missis ad singulas nationes edictis immunitatem tributorum & vacationem militiae in triennium tribuit, octavo autem mense, quis nam esset, compertum est.

 

Siquidem erat Otanes genere primo cuique Persarum par, hic Smerdem non esse filium Cyri primus suspicatus est, quod nec ex arce progrederetur, nec Persarum procerum quenpiam ad conspectum suum vocabat,

habebat autem Otanes filiam inter concubinas regis unam, ad quam clam misit nuncium sciscitans, an Smerdis iste regis Cyri esset filius, quocum aliquando dormiret, illa remisso nuncio negavit se id scire,

quo accepto responso admonuit filiam, ut de nocte palparet, si rex aures haberet, nam Smerdim, fratrem Patizitae, suspectum duxit, cui quondam Cambyses offensus mutilaverat aures,

cunque puella deprehendisset, eum aures non habere, indicavit hoc patri, qui vocatis ad se sex aliis Persarum primoribus detexit fraudem,

iccirco coniuraverunt in eum, oportuneque ad regiam cum fiducia pergentes, ubi ad portas affuerunt custodes reveriti Persarum primarios nec aliquid suspicantes ne interrogaverunt quidem.

Ubi in aulam introgressi sunt, eductis gladiis obvios trucidant, idemque cursu in conclave contendunt offendentes magos ambos, fit tumultus, quod plura occiduntur, simulator regis una cum fratre, non tamen incruenta victoria Persis obtigit.

Occisis magis, inquit Iustinus, magna quidem gloria recuperati regni principum fuit, sed multo maior in eo, quod cum de regno ambigerent, concordare inter se non potuerunt, erant enim virtute & nobilitate ita pares, ut difficilis esset electio.

4,8,5 Da aber Cambyses tod war/ namen sich der Persen Fürsten des Reichs an/ vnd erstachen die Magos. 6 Darnach kamen sie zusamen vnd hielten radt/ wie das Reich widderümb zu ordnen sein solt/ 7 vnd war dieser höhisten Fürsten sieben/ wie jm Deutschen Reich sieben Cürfursten/ on zweifel aus hohem bedencken geordnet sind/ als der höhist Radt dieses Reichs. 8 Da nu gedachte sieben Fürsten zusamen kamen/ zu radtschlagen/ was zu thun were/ sind dreyerley meinung jm radt disputirt worden.

4,8,9 Einer genant Otanes hat geradten/ man sol keinen König machen/ sondern die Fürsten vnd Stedt sollen ein bund miteinander machen/ das doch iglicher frey bleib/ 10 denn man hette befunden/ wenn ein einig man allein solch grosse macht hat/ das er leichtlich stoltz vnd tyrannisch würd/ vnd allen mutwillen furneme/ wie Cambyses gethan het.

 

4,8,11 Der ander Megabysus verwarff diese meinung/ vnd zeigt an das solche freyheit noch schedlicher were/ denn ein Tyrann/ 12 Denn Fürsten vnd Stedt/ so sie kein herrn haben würden/ würden sie auch viel böser sachen furnemen durch solche freyheit. 13 Dieses zu verhüten solte man nicht ein König machen/ sondern etlich Fürsten ordnen/ bey welchen stets die hoheit/ als Königlicher gewalt sein solt.

 

4,8,14 Der drit/ genant Darius facht beide meinung an/ vnd riedt/ man solt ein König welen/ 15 denn wiewol nicht on sey/ das dieses/ wie andere ding jnn der welt auch bey weil vbel geradten/ so were doch kein bestendiger vnd besser regiment/ denn ein Monarchi/ das ist/ so ein einig man der Oberst ist/ vnd das gantz regiment jnn seiner hand allein hat/ 16 Denn dieses sey offentlich wenn man diese dreierley/ wie sie erzelt gegenander halt/ vnd sie alle drey recht vnd woll geradten/ so sey doch Monarchia das schönest vnd best regiment/ denn sie ist Gottes regiment am ehnlichsten. 17 Auch so sey nicht wol zu hoffen das freye Fürsten/ odder so etlich Fürsten gewelet würden an Königs stat zu regiren/ lang eintrechtig sein würden jnn solchem grossen schweren regiment/ da so mancherley sachen furfallen/ deren sie sich nicht allezeit würden vergleichen können/ 18 Auch würde es nicht feylen/ es würde etwa einer odder mehr darnach trachten/ allein herr zu werden/ vnd die andern vnter sich zu bringen. 19 Diese vnd ander mehr vrsach erzelet Darius/ derhalben jhm die vberigen vier zufielen/ vnd beschlossen/ man solt ein König welen.

Ipsi ergo viam invenerunt, qua de se iudicium religioni & fortunae committerent, pactique inter se sunt, ut die statuta omnes equos ante regiam domum primo mane perducerent, & cuius equus ante solis ortum hinnitum primum emitteret, is rex esset, nam & solem Persae deum esse credunt & equos eidem deo consecratos esse ferunt.

Erat inter coniuratos unus Darius, Hystaspis filius, cui de regno sollicitus equi sui custos ait, si ea res victoriam moraretur, nihil negocii superesse, nisi ut faceret de nocte equum suum misceri equae in illo loco, quo congregandi erant, ratus ex voluptate veneris futurum, quod evenit,

quo facto postera die, cum ad statutam horam & locum convenissent omnes, Darii equus cognito loco ex desyderio foeminae statim hinnitum dedit, & segnibus aliis foelix auspicium domino primus emisit.

Tanta autem moderatio caeteris fuit, ut audito auspicio confestim equis desilirent & Darium regem salutarent, tunc cognatio Darii iuncta cum pristinis regibus fuit, moxque in principio regni Cyri filiam in matrimonium accepit.

4,8,20 Vnd zwietracht jm Reich zuuerhüten/ haben sich diese Fürsten vereinigt/ Gott die wahl zubeuehlen/ also/ das sie/ die Fürsten morgens frw mit ein auff ein platz reiten solten/ vnd welches pferd erstlich schreyen würde/ der solt König sein. 21 Da nu Darius heim kame/ sagt er dieses seinem höffmeister/ 22 der sagt dazu wisse er guten radt/ füret den abent des Darij hengst vnd ein merrhe auff den platz/ vnd füret sie lang da vmb/ vnd lies sie zusamen/ das/ so man morgen auff den platz komen würde/ der hengst da nach der merrhen schreyen solt. 23 Als nu morgens die Fürsten dahin zogen/ schrey Darius pferd erstlich/ 24 vnd damit man mercken möcht/ das Gottes will were/ das Darius König werden solt/ ist als bald ein blitz vnd donder/ one ein wetter am hellen himel mit des pferds schreyen komen/ 25 Da sind die andern Fürsten von pferden gefallen/ vnd haben Dario als eim König ehr erzeiget/ 26 Also ist Darius König jnn Persia nach Cyro vnd Cambyse worden/ vnd hat löblich regirt/ vnd die lender so abgefallen waren/ da Cyrus jnn Scythia vmbkam/ widder erobert.

Bei dieser ausgewählten Textpassage über Kambyses und die Wahl seines Nachfolgers Dareios lässt sich sehr gut zeigen, wie unterschiedlich Nauclerus und Carion die beiden gemeinsame Quelle, nämlich Herodot III, 30 bis 86, ausgewertet haben:

 

Nauclerus beginnt mit der Ermordung des Bruders Smerdis, die Carion erst nach der Erschießung des Sohnes des Praexaspes bringt. Danach folgt bei beiden die zweite Untat, der Inzest mit seiner Schwester (III, 31), zu der Nauclerus auch das Lavieren der Reichsrichter beschreibt. Bei der Darstellung des Todes der Schwester (III, 32) liefert Nauclerus die Version der Ägypter (Lattich und Fehlgeburt), Carion die der Griechen (Deutung des Löwen-Hunde-Kampfs). Beiden fehlt die Nennung des Krankheitshintergrunds bei Herodot (III, 33): "heilige" Krankheit.

Mit der Behandlung von III, 34, dem Kontext der Praexaspes-Episode, beginnt Carions Kambyses-Kapitel. Während Carion auch die Schmeichelrede des Kroisos anführt, beschränkt sich Nauclerus auf des Praexaspes Antwort. Da dem Kambyses dort der Vorwurf, ein Säufer zu sein, gemacht wird, kommt es zur Probe mit dem Sohn (III, 35): Treffe er, Kambyses, den Sohn des Praexaspes ins Herz, hätten die Perser mit ihren Aussagen Unrecht; bei Carion verläuft diese Probe als reiner Alkohol-Test: Treffe er, sei er kein Säufer. Während Praexaspes bei Nauclerus noch den König – weil er dessen Wahnsinn erkennt – noch als göttlichen Schützen anerkennen muss, folgt bei Carion die moralische Betrachtung, dass Alkoholismus andere gute Taten ins Vergessen drängen kann, und das sollen sich vor allem junge Männer vor Augen führen.

Nur Nauclerus erzählt, wie Kroisos an Kambyses Kritik übt, dafür fast erschossen wird und die Diener die Ermordung des Kroisos aussetzen, weil sie den König kennen (III, 36).

Die weiteren Wahnsinnstaten und Herodots Betrachtung darüber (III, 37f.) sparen beide aus, ebenso fehlt der lange Exkurs über Samos (u.a. Ring des Polykrates) in III, 39 bis 60.

Beide, Nauclerus und Carion, haben dann an derselben Stelle die Notiz aus Valerius Maximus über die Schindung eines ungerechten Richters; hier referiert Carion weitaus ausführlicher als Nauclerus und deutet wieder moralisch den Willen Gottes.

Den bei Herodot dann folgenden Bericht über die Magi-Verschwörung (III, 61 bis 64) gibt Nauclerus wieder ausführlich wieder; Carion greift nur den Ablauf von Kambyses' Tod (III, 64) heraus, den er wieder ausführlich moralisch bewertet.

Die Abschiedrede des Kambyses und deren Aufnahme durch die Perser (III, 65f.), sowie die Würdigung der Regierung des Smerdis-Magus und die Geschichte seiner Entlarvung, weil er keine Ohren hat (III, 67-69), bietet nur Nauclerus.

Die folgende Verschwörung um Otanes und Dareios (III, 71-79) interessiert Nauclerus offensichtlich wenig; für Carion ist die Siebenzahl der Verschwörer wichtig, sieht er doch darin eine Vorwegnahme der Zahl der sieben Kurfürsten!

Nach dem gelungenen Attentat beraten die Verschwörer über die richtige Staatsform für das kommende Persien (III, 80-83); Nauclerus übergeht diese Diskussion, Carion führt die Argumente der drei Meinungen aus; ein offensichtlich ausgeprägtes politisches Interesse, tauchen hier doch Gesichtspunkte wie bei Ciceros "De re publica" auf.

Das Verfahren, wie aus den sieben Konkurrenten dann der künftige Machthaber ausgewählt wird und wie hier Dareios mit seinem Stallmeister zu tricksen weiß (III, 84-86), ist beiden wichtig genug, um es in die Chronik aufzunehmen; Carion erwähnt hier sogar die bei Herodot genannten Prodigien, Blitz und Donner bei heiterem Himmel, die Herodot schon genannt hatte.

 

Im Vergleich dieser Kambyses-Passage zeigt sich deutlich, dass Carion auf keinen Fall nur den Nauclerus kürzend abschreibt. Die ausführliche moralische Wertung von Kambyses' Säufertum lässt eigene Betroffenheit spüren; dass Carion Alkoholprobleme hatte, lässt ja seine Biographier vermuten. Sein Interesse an der von Herodot gebotenen Diskussion über die richtige Staatsform lässt auf ein waches politisches Bewusstsein bei Carion schließen. Dass Nauclerus und Carion an der gleichen Stelle die Valerius-Maximus-Notiz einschieben, könnte dafür sprechen, dass Carion die Nauclerus-Chronik kannte.

 

 

Johannes der Täufer, Taufe und Kreuzigung Jesu

Nauclerus 2-005 r

Carion

GENERATIO secunda initium accepit anno xv. imperii Tyberii caesaris, procurante Pontio Pilato Iudaeam, Tetrarcha Galilaeae Herode, Philippo, fratre eius, Tetrarcha Ituraeae & Thraconitidis regionis, & Lysania Abilinae Tetrarcha sub principibus sacerdotum Anna & Caipha factum est verbum domini super Ioannem, Zachariae filium, in deserto, ut baptizans & praedicans solatium redemptionis annunciaret, & venit in omnem regionem Iordanis baptizans, praedicans dicebat: "Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum."

In hoc anno terminata est circumcisio & inchoatus baptismus,

exibat tum ad eum omnis Iudaea & baptizabatur in Iordane.

Cum autem baptizaret, miserunt ab Hierosolymis sacerdotes & levitas interrogantes, quis esset.

Et confessus est se neque Christum neque Heliam, dixerunt illi: "Quid ergo baptizas, si tu non es Christus nec Helias neque propheta?"

Ait Ioannes: "Ego baptizo in aqua, medius autem vestrum stetit, quem vos nescitis, ipse est, qui post me venturus est, ante me factus est, cuius ego non sum dignus, ut solvam corrigiam calciamenti."

Haec in Bethania facta sunt trans Iordanem.

Altera die vidit Ioannes Iesum venientem ad se & ait: "Ecce, agnus dei, qui tollit peccata mundi."

Tunc venit Iesus a Galilaea in Iordanem ad Ioannem, ut baptizaretur.

Ioannes autem prohibebat eum dicens: "Ego a te debeo baptizari."

Respondens Iesus dixit: "Sine modo, sic decet nos adimplere omnem iusticiam."

Baptizatus autem Iesus confestim descendit de aqua, & ecce aperti sunt coeli, viditque spiritum dei descendentem sicut columbam super se, audita est vox de coelo: "Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui."

Exinde dominus noster Iesus Christus coepit signa facere & praedicare virtutibus vera comprobans, quae dicebat, discipulosque eligens evangelicis eos imbuebat sacramentis.

Anno vero Tyberii xvi. Herodes Tetrarcha Galilaeae Ioannem Baptistam incarceravit circa pascha, quem anno sequenti decollari fecit machinante Herodiade uxore sua, quam abstulit fratri suo Philippo, repudiata filia Aretae regis.

Inde etiam bellum exortum est inter Aretam & Herodem, pugna facta pars Herodis victa est.

Quibusdam autem Iudaeorum videbatur ideo periisse Herodis exercitum, quod in eum satis iuste indignatio divina commota sit pro vindicta Ioannis Baptistae, ut scribit Iosephus, hunc enim Herodes, inquit, occidit virum valde bonum, qui praecipiebat Iudaeis virtuti operam dare, iusticiam colere, pietatem in deum servare, & per baptismum in unum coire.

6,5,10 Jm .15. jar Tiberij/ ward vnser Heiland Christus 30. jar alt/ vnd ward jnn diesem jar getaufft von Johanne Baptista/ vnd hub an zu predigen sein heiliges Euangelium/ Buss vnd vergebung der sunden/ vnd ewiges leben/ 11 Das ist gewesen.

Das .3985. jar nach der welt anfang.
Das .350. jar nach dem anfang Alexandri/ 12 dazu thue .132. jar jnn der Persen Monarchi/ bis jnn das regiment Longimani/ So hastu .482. jar/ 13 Das sind die .69. wochen/ da Daniel von sagt/ 14 Vnd also kömmet die zeit recht nach Metasthenis rechnung/ 15 Vnd dieweil man Alexandri jar rechnet vom anfang/ bedarff man vnter den Persen des letzten Darij jar nicht rechnen. 16 Dis ist ein gantz richtige supputacio.

 

Interficitur & Christus, verus dei filius, veritatis, iusticiae, pietatis & religionis assertor anno xviii. imperii Tyberii aetatis suae anno xxxiii. & eo magis, quod ei vita propagata est ab octavo calen<dis> Ianuarii usque ad octavum calen<dis> Aprilis, quo die conceptus in virginis utero fuit de spiritu sancto, caedis autem tam nephariae etiam coeli ipsi signa dedere. Nam & solis tanta defectio facta hora sexta diei, ut & dies in obscuram noctem versus sit.

Et Bithynia etiam licet a Hierosolymis multum remota terrae motu concussa, & multa Nicenae urbis aedificia corruere.

Vox ex aditu templi Hierosolymitani audita: "Transmigremus, cives, ex his sedibus!"

Deinde resurrexit a mortuis Christus xvi. calen<dis> Aprilis, & ascendit in coelum tertio nonas Maii, ac e Saulo persecutore factus est Paulus doctor gentium mense Ianuario sequenti immediate passionem Christi.

6,5,17 Jm .18. jar Tiberij ist vnser Heiland Christus gecreutziget/ gestorben/ vnd widderumb am dritten tag vom tod aufferstanden/ 18 Vnd hat nach seiner aufferstehung den Aposteln befehl geben/ das Euangelium jnn alle welt zu predigen/ 19 Diesem jhrem befehl haben die Apostel angefangen volg zuthun/ am Pfingstag als sie den heiligen Geist empfangen hatten/ nach dem Christus zuuor gen himel sichtiglich gefaren ist.

Wieder fasst sich Carion wesentlich kürzer; für die Geschichtsschreibung auffällig: Carion schließt an den Bericht der Taufe Jesu die Datierung nach den "Wochen Daniels" an, Nauclerus gibt die genauen Tagesangaben von Auferstehung und Himmelfahrt und die Monatsangabe der Bekehrung des Saulus.

Unterschiedlich ist wieder die Ausführlichkeit, mit der beide das biblische Geschehen wiedergeben: Nauclerus gibt z. B. das Taufgespräch Jesu ausführlich wieder, das man – so wohl die Meinung Carions – im Neuen Testament nachlesen kann; dafür referiert Carion den Missionsauftrag an die Apostel, den Nauclerus wiederum übergeht.

 

 

Die Franken (Exkurs bei Karl dem Großen)

Nauclerus 2-121 r

Carion

Franci, gens germana, ex ea provincia, quae nunc etiam Franconia nuncupatur, oriundi, venerunt in gallias.

Eos autem primus Ro<manorum> ducum domuit in patria Franconia Constantinus, Flavii Constantini filius, eaque accepta clades tunc effecit, ut semper postea usque ad Honorii & Arcadii tempora fuerint in patria quietissimi.

Eorundem vero imperatorum anno vii. <7.> mutandi melioris soli gratia patriis sedibus relictis Rhenum transiverunt.

Et apud Treviros Mediomatrices, id est Metenses ac Leucios, qui & Tulenses Veromanduosque consederant, quos Suevis ob vetustas simultates instigantibus Vandali Burgundionesque & Alani rhenum per vim & arma transire & in Franconiam se recipere compulerunt.

Deinde Franci Etium videntes bello implicari & imperatorem amissis in Aphrica copiis enervatum viribus Clodio & Meroveo ducibus ex Franconia sunt profecti & Rheno transmisso nullis iam, qui resisterent reliquis, in Senonum provincia sedem apud Aurelianenses & Parisios ceperunt.

Etius interea Burgundiones totiens profligaverat, ut brevi eos aut gallia pulsurus, aut ad internitionem caesurus videretur, sed tantos undique imperio imminere labores intelligens pacem Francis dolens moestusque concessit, qui etiam illi postea contra Attilam auxilio fuere.

Vincen<tinus> refert, quod Franci in Franconia adhuc manentes elegerunt instar aliarum gentium regem Faramundum, sub anno domini cccc.xx. <420>, post hunc regnavit filius eius Clodius, qui sub anno domini cccc.xxxiii. <433> tempore Theodosii secundi Rhenum transiens incepit sibi galliam subiugare, habitabant tum usque ad Ligerim fluvium Romani, ultra Ligerim dominabantur Gotthi, Burgundiones habitabant iuxta Rhodanum, Vandali, Suevi, Alani ulteriorem Hispaniam premebant, Franci ergo Clodio rege Romanos,qui gallis imperabant, bello adorti sunt, & a rheno usque in Carbonariam sylvam fugant, funduntque ingressi Tornacum, Cameracum & universa maritima inter Scaldam & Seavam fluvios violenter obtinent, sicque paulatim progredientes Remos, Suessiones, Agrippinam, Treverim, Aureliam, Senones, Parisiosque subiugantes, & ibidem usque in hodiernum perseverant, unde geniti ab eis Francigenae proprie sunt dicti, & obliterato nomine galliae a victoribus Francis se Francos nominari affectavere, & ita usu obtentum esse videmus, autores sunt fere omnes historiarum scriptores.

7,2,15 Woher aber die francken erstlich komen/ dauon schreiben etliche seltzam Fabulas/

 

16 Die Francken sind on zweiuel Hochdeudschen von der zeit Augusti an gewesen/ 17 Denn ferner zurück kan man nicht eigentlichs von Deudschland wissen/

18 Das aber die Francken so alt jnn hoch Deudschland sind/ kan man klerlich beweisen aus Strabo/ der zur zeit Augusti geschrieben hat/ vnd mit den Römern den kriegen nachgezogen ist/ 19 Dieser Strabo setzet die Francken klar neben die Vindelicos/ das ist/ neben Baiern/ daran sie noch zum teil rüren.

Bei Carion ein möglicher Einschub des Melanchthon. Während Nauclerus nicht weiter zurückgeht als zu Constantius, dem Sohn Constantins, verweist "Carion" auf Strabo, und kommt damit in die Zeit des Augustus.

 

 

Die Weiber von Weinsberg

Nauclerus 2-182 r

Carion

Hunc conflictum aliqui scribunt ultimum habitum Guelfoni ignominiosum, neminem tamen fuisse occisum, plures autem captos.

Altera vice, ut refert Got. Viterb., Henricus filius Cunradi, qui si vixisset, post eum fuerat regnaturus, eundem Guelfonem prope Vuinsperg & ante villam Elnhofen bello vicit. Nam rex Cunradus opidum Vuinsperg obsedit, et in deditionem accepit, ex gratiaque matronis concessit, ut, quaecumque humeris portare possent, liceret efferri, quae neglecta supellectili maritos suos quotquot potuerunt, videntibus cunctis & industriam mirantibus exportaverunt. Et Fridericus, frater regis, contradicens de viris inquit non est cogitatum, cui rex, non decet, inquit, verbum regium immutari, & mulieres laudavit, haec abbas Spanhamen<sis>.

7,26,17 Jm krieg mit dem Welffen gewan Cunradus das schlos vnd Stadt Weinsburg/ nicht fern vom Neker gelegen/ 18 Da lies der Keisar alle Edle fahen/ 19 Aber jhren weibern sagt er/ sie möchten dauon ziehen/ vnd jede so viel sie tragen möcht/ frey mit sich nemen/ 20 Da namen die frawen alle kinder/ 21 da gegen sagten etliche/ es were gemeinet von gütern/ nicht von leuten/ vnd wolten die edlen kinder behalten/ 22 Aber dem Keisar gefiel diese tugent wol/ vnd schaffet/ das sie mit der jugent sicher dauon kamen/ vnd lies jhn jhre güter dazu volgen.

 

Nauclerus liefert für diese kurze Geschichte zwei Quellen, Gottfrid von Viterbo und den "abbas Spanhamensis", also Johannes Trithemius, (beide nach Wikipedia unzuverlässige Quellen!).

Carion gibt keine Quellen an, spricht aber zuerst von der Gefangennahme der Edlen, die sich bei Nauclerus vielleicht in der Rede von der Kapitulation verbirgt.

Entscheidender Unterschied ist aber die Aussage, dass die Frauen nicht ihre Männer, sondern ihre Kinder hinausgetragen hätten – was ja wesentlich wahrscheinlicher ist. Ob dieser anders dargestellte Sachverhalt Ergebnis von Carions Nachdenken ist oder auf eine andere Quelle zurückgeht, ist mir unbekannt. Für Nauclerus' Quellen scheint letztlich die "Kölner Königschronik" der Ausgangspunkt zu sein, in der – nach Wikipedia – von den geretteten Männern die Rede ist.

Diese Passage bezeugt wohl Carions Eigenleistung sehr gut: Bei großer Übereinstimmung mit Vorlagen kann er doch eigenständige Besonderheiten aufweisen.

 

 

Wenzel, der 105. Kaiser seit Caesar (Nauclerus) und 33. deutsche Kaiser (Carion)

Nauclerus 2-259 v bis 2-272 r, aber nur die Wenzel betreffenden Passagen

Carion

Anno salutis M.ccc.lxxviii. <1378> Carolus Imp<erator> moritur, & reliquit duos filios Vuenceslaum natu maiorem, & Sigismundum, natum maiorem ante obitum suum caesarem appellavit. Hic Vuenceslaus cum iam cum patre regnasset annis octo, post obitum patris confirmatus, imperavit annis xxii, quamvis imperii corona caruerit, vir quidem ignavus & patri dissimilis, sub eo orta est Haeresis Hussitarum, eo tamen iam ab imperio amoto.

 

 

ANNO domini M.CCC.LXXX. <1380> in schismate inter Urbanum VI. & Clementem VII. sub Vuenceslao Ro<mano> rege XLVII. incepit generatio.

 

Vuenceslaus rex Ro<manus> nuper a patre in consortium ascitus invitabatur ab Urbano, similiter & Sigismundus, cui desponsata erat filia Ludovici, regis Hungariae,

hos iuvenes sibi Urbanus reconciliavit per nuncios, qui enixe pro eo laborabant mittentes nuncios ad Clementem, qui missos dehonestavit, immo aliquos honestos clericos inter eos velut latrones equuleo torsit & carceri mancipavit, ideo ad partes Urbani hi principes totaliter se dederunt.

 

 

Fuerat autem Ioannes Galeacius clarissimus princeps, statura procerus, literas doctus, eloquentia clarus, ingenio callidus ac sagax, duas uxores habuit: Elizabetam, Boiemiae regis filiam, ex qua Valentinam genuit, quam Carolo, Francorum regi, matrimonio copulavit, aliam ea defuncta duxit, Aecaterinam, filiam Bernabovis patrui, ex qua Ioannem Mariam Angelum & Philippum Mariam duces suscepit, hic enim sub titulo comitatus virtutum triginta annis imperasset anno domini millesimo tricentesimo nonagesimo quinto <1395> archiepiscopo Mediolanen<si> oratore misso ducatus titulum a Vuenceslao imperatore centum millibus florenorum datis obtinuit, & tanta erat animi magnitudine, quod ad imperium aspiraverit.

 

 

Eo anno <1400> cum regnum Ro<manum> per multos annos Vuenceslaus tenuisset, nullaque illius actio cerneretur principatu digna, cum neque in Italiam transire nec caetera munera imperii obire curaret, duaeque tantummodo artes essent, una voluptatibus se dedere, altera cumulationi pecuniarum intendere, caetera vero omnia negligere, segniter atque dissolute se gerere.

Fertur etiam, quod venerabiles & honestos praelatos, presbyteros nec non religiosos occiderit, submerserit & faculis cremaverit, sine causa saltem iusta, multaque crudeliter peregerit.

Haec cum diutius faceret & nomen ac auctoritas imperio in illo deperirent, ab electoribus imperii approbante Ro<mano> pontifice ab imperio deiectus domi torpens illaudatus egit aevum, Rupertus enim Palatinus Rheni animadvertens hominis socordiam & imperii dignitatem zelo commotus illum deponi curavit, refertur, quod ipse renitens suffectus extitit, & quod Iodocus Marchio Moraviae deposito Vuenceslao a Moguntinen<si> & Colonien<si> archiepiscopis rex Ro<manus> fuerit electus, sed is brevi tempore mortuus in Brunna urbe Moraviae sub regali sceptro sepeliatur.

Is cum Vuenceslaum, patruum suum, visitaret, vocatus in penitiores aedes ita compellatus est:

"Et si satis sciam non esse dignitatis meae, quod electores imperii me regno abdicarunt, solatio tamen mihi est, quod ex familia nostra hoc decus non excidit, ego te libens volensque successorem mihi datum accipio."

Territo ex hoc Iodoco, cum ignarus rerum esset: "Pone metum", inquit, "nepos, nam neque imperium invitus depono, neque si retinere cuperem, iura sanguinis violarem, suscipe imperium, me et meis utere, ut libet!"

laetum itaque nepotem dimisit, qui tamen sex tantum menses postea vixit.

Vuenceslaus hic duas uxores successive habuit, secunda de domo Bavariae, nomine Sophia, longe viro praestantior, & quia, ut praedicitur, totum tempus vitae suae in ocio & libidinibus consumpsit.

Ob quam rem captus a Baronibus xvii hebdomadas in custodia habitus est.

Ioannes, dux Lusatiae, & Procopius Moraviae magno reipub<licae> malo eum libertati reddidere.

7,46 Wenceslaus der xxxiij. Deudsche Keisar.

7,46,1 Anno 1378 hat nach Caroli tod angefangen zu regirn Wenceslaus sein son/ vnd hat regirt nach seines vaters tod allein 22 jar/

Captus est secundo per Sigismundum, Hungariae regem, fratrem suum, & Alberto, duci Austriae, in custodias datus,

custodia eius in egregiis aedibus Viennae habita, quibus exinde cognomen Praga datum est, quod eas rex Pragensis incoluisset, sed cum parum diligenter custodiretur, fugam arripuit regnoque rursus potitus est.

 

Per idem tempus Pragenses populari tumultu Iudaeorum domos invadunt, eorum bona diripiunt, domos incendunt, ac inter duas horas non sexui, non aetati parcentes gentem infoelicem gladio caedunt, periisse aliquot millia feruntur, servati complurimi infantes misericordia bonorum civium baptismi gratia receperunt, calamitosum genus hominum Iudaei inter christianos agentes, qui, ubi paulum abundare creduntur, mox tanquam christianae fidei contemptores bona & vitam amittunt, flagrum hoc impune relictum est, quia rex inutilis erat.

 

Sub Vuenceslao iam ab imperio amoto perfida Hussitarum insania ortum habuit, quae pestis neque adhuc extincta est.

 

 

Quod <das Deutschen-Mobbing an der Uni Prag> cum succederet, a Vuenceslao rege impetratum est, ut Pragense gymnasium ritu Parisiensis gubernaretur, ea res magistratum scholae Teutonibus abstulit.

 

 

Odioso quamvis animo Vuenceslaus haec <die Umtriebe der Hussiten> audiret, desidia tamen & inertia impune debacchari sinebat haereticos. Pragen<sis> episcopus, ubi nullum adversus tantum malum invenisset praesidium, ad Sigismundum, Ungariae regem, confugit, obsecrans, negligentiam fratris emendet, dat fidem Sigismundus, sed cum dies in diem deducitur, archepiscopus apud Ungariam moritur, & Albicus ei sufficitur, Boemus arte medicus, extremae avariciae baratrum.

 

 

Anno domini M.CCCC. <1400> Vuenceslao rege Ro<mano> tanquam inutili imperio privato Rupertus, Bavariae dux ac comes Palatinus Rheni, ab electoribus Imperator electus, Coloniae ab archepiscopo Colonien<si> corona decoratus fuit, homo sane christianissimus, iusticiae cultor, a Bonifacio Pont<ifice> extitit confirmatus, imperavit annis x.

 

 

Circa haec tempora <beim Beginn des Konzils zu Konstanz> Vuenceslaus, rex Boemiae, requisitus a concilio misit Ioannem Hus ad Constantiam cum salvo conductu Sigismundi regis,

hic cum vidisset concilium attendere facta sua timore perculsus aufugere parat, clamque ascendit currum rusticanum & straminibus tectus exivit civitatem.

 

Exin <die Hussiten nach der Verbrennung von Hus in Konstanz> per amicos nonnullas ecclesias a rege sibi tradi extorquent, in quibus suae plebi praedicare sacramentaque ministrare libere possent.

 

Fuit inter caetera monasterium aulae regiae apud ripam Maltaviae, qua Mosa fluvius illi iungitur, situm, in quo regum erant corpora, singularis excellentiae, in latere ambitus vetus novumque testamentum, literis maiusculis in tabulis scriptum, continebatur. Sed hoc decus post Vuenceslai mortem Hussitarum rabies delevit, qui postquam ecclesias plurimas deiecerunt, monasteria incenderunt, castellum petentes, cui Behingne nomen octavo fere miliario ab opido, quod nunc Tabor appellant, xxx. millia hominum convenere, atque ibi trecentas mensas in patentibus campis erexere, ex quibus populo sacramentum calicis ministravere.

Terruit ea congregatio Vuenceslaum regem verentem, ne arma in se verterent, nec periculo caruit Vuenceslaus, ei saluti fuit Coranda, singulari facundia presbyter, in plebibus auditus, qui, dum populum de repub<lica> admoneret, inter caetera: "Quanquam", inquit, "viri, fratres, inertem sortiti regem sumus, si tamen caeteros expendimus, nemo est, quem nostro regi anteferamus, est quietus, benignus, nostri amans, nam quis eo regnante nos lacessere audet, licet nobis ex voto vivere nostro, non est eadem sibi quae nobis de religione sententia, ritum nostrum neque ipse perturbat neque alios perturbare sinit, par est, ut preces pro eo fundamus utque singuli ei vitam rogemus, cuius desidia nostra salus, nostra quies est!" quod cum ab exploratoribus rex cognovisset, quieto animo fuit & factus ex tepido frigidus Corandam inter amicos habuit.

 

Deinde in Boemia surrexit post Ioannem Hus alius pseudosacerdos Ioannes quidam ex ordine Praemonstraten<sium>, impius monachus, ad omne scelus audax, qui, cum praedicaret Pragae apud S. Stephanum neque bene sapere videretur, officio motus est per episcopum, monasterium hinc Carmelitarum invasit, tum singulis fere diebus sacram eucharistiam per suas ecclesias circumvectabant haeretici, quas cum paucas esse dicerent, ductore Nicolao, viro eius loci domino, unde Ioannes Hus originem trahere diximus, in regiam tumultuarie prorupentes Vuenceslaum oravere, ut daret sibi ampliores ecclesias, qui iam populi maiorem partem obtinerent, audivit rex benigne Nicolaum pro multitudine loquentem, utque in posterum diem rediret, iussit.

Deinde misso populo ad Nicolaum, qui manserat conversus: "Tu", inquit, "qua nos e regno eiiceres, orditus es telam, at ego laqueum inde efficiam, quo te postea strangulem!"

Ille abiens populares magis ac magis accendit.

Rex in arcem Visegradensem urbi vicinam sese recepit.

Missis ad fratrem Sigismundum oratoribus, qui eius auxilium implorarent, consulibus autem novae civitatis Pragen<sis>, ne ulterius ab haereticis dominicum corpus in pompa deferri sinerent, imperavit.

At haeretici post haec apud ecclesiam Carmelitarum convenientes ad aedem S. Stephani eucharistiam per plurimas plateas atque ecclesias armati circumtulere, ibique domum sacerdotis suis ineptiis non consentientis diripuere, & sublato clamore ingenti furentes praetorium petiere, consules undecim metu percul<s>i fuga salvati sunt, septem, qui remanserant & cum his iudex urbis atque alii nonnulli cives raptim intercepti, ex altissimis fenestris in forum praecipitati lanceis ac verubus irati populi excepti, dirum spectaculum praebuere (stante in foro Ioanne monacho, sacrum christi corpus sanguinario populo ministrante).

Camerarius regni, qui cum trecentis equitibus ad sedandum tumultum occurrerat, ubi furentem plebem animadverterit, de sua vita solicitus fuga sibi consuluit.

Ea cum regi renunciarentur cunctique circumstantes attoniti facinus detestarentur: "At ego", inquit pincerna, "futura haec praescieram!",

quem rex indignatus correptum repente in pedes suos prostravit & arrepto pugione conatus est interficere, sed impeditus a circunstantibus aegre illi vitam dimisit.

Nec mora paralysi correptus aegrotare cepit atque intra octo et decem dies signatis nominibus haereticorum, quos neci destinaverat, fratrem assidue vocitans & amicorum auxilia anxius expectans ante vita excessit quam vocati principes adessent, delatum est cadaver ad ecclesiam S. Viti in arce & inde ad aulam regiam, ibique conditum in sepulchro, quod sibi delegerat.

Sed postea, cum monasterium ipsum ab haereticis diriperetur & sepulchra regum effringerentur, cadaveraque eiicerentur, quidam pisciculos vendere solitus, regis, quem amaverat, corpus clam collegit & in loculo apud se domo condidit.

Interiecto deinde tempore rebus in meliorem fortunam delatis cum Vuenceslai corpus quaereretur acceptis viginti aureis illud reddidit, mortuus autem est rex Vuenceslaus anno M.cccc.xviii. <1418>.

At incinerationem Ioannis Hus & Hieronymi ferunt imperatorem non aequo animo tulisse propter salvum conductum eis datum, respondit ei sacrosancta synodus eum argui non posse de fide mentita, quia concilium ipsum non dederat eis salvum conductum & concilium maius est imperatore, & ideo non potuisse contra voluntatem concilii id concedere praecipue in factis fidei, cui determinationi ut bonus filius ecclesiae acquievit.

7,46,2 Zu dieses zeiten hat Johannes Hus zu Praga angefangen widder den Bapst zu predigen/ durch ein ausschreiben von Jndulgentijs verursacht/ 3 Also ist der schedliche lermen jnn Behem widder die Priester vnd Mönche erreget.

 

7,46,4 Wenceslaus ist von seinem bruder Sigismundo entlich gefangen worden/ vnd zu Wien gefenglich gehalten/

 

5 Von diesem Wenceslao finde ich nicht mehr das zu schreiben wirdig sey.

Bei Nauclerus wird mehrfach die Inkompetenz genannt: rex ignavus, iners, inutilis (fauler, unfähiger, unnützer König); Carion scheint auch eine solche negative Bewertung zuviel Wertschätzung zu sein, so dass er es bei den Rahmendaten belässt und dann nur trocken feststellt, es gebe nichts mehr zu berichten.

 

Tamerlan

Nauclerus 2-265 v

Carion

Tamerlanes per haec tempora <um 1400> vita excessit, magnus Tartarorum seu Parthorum rex, qui apud Tartaros humili loco natus, cum gregarius miles factus esset, adeo inter suos excelluit, ut brevi multarum gentium fieret dux, Parthorum etiam imperio potitus haud multo post Scythas, Iberos, Albanos, Persas, Medos ac alias plurimas gentes & nationes sibi subegit,

Inde Mesopotamiam atque Armeniam invasit, transitoque Eufrate cum quadringentis equitum millibus & sexcentis peditum millibus omnem Asiam minorem obtinuit, regemque omnium potentissimum, Pazaiten, Turcarum dominum, cum pari equitum numero & magnis peditum copiis fines suorum tutantem apud Armenos proelio superavit, & interfectis aliquot suorum millibus ipsum cepit, & catenis aureis vinctum currui, quo vehebatur, quasi triumphans adiunxit.

Refertur in cavea in modum ferae inclusus Pazaita per omnem Asiam circumductus egregium & admirandum humanarum rerum spectaculum, prandens quasi canem sub mensa sua comedere iussit, ascensurus equum eo tanquam scabellis usus est.

Post cladem autem Pazaitae filii eius, qui cum plures erant, in potestatem Graecorum venere, cum periculum evasuri in Thraciam traiicere contenderent, Calapinus autem, natu maior, a Graecis emissus patrium regnum obtinuit.

Tamerlanes a Tanai fluvio usque ad aegyptum universam Asiam percurrens Smyrnam, Antiochiam, Sebasten, Tripolim, Damascum multasque validas urbes cepit & incendit, Sultanum etiam, aegyptiorum principem, bello superatum ultra Pelusium repulit.

Cunque Damascum cepisset & arcis antiquae expugnatio difficilis esset, constructa e regione altera altiore illam tandem cepit, Capham quoque, urbem Genuensium tunc coloniam, expugnavit, hic belli artibus insignis, quae alii ardua videbantur, promptius obire tentabat.

Et in obsidionibus urbium primo die albo utebatur tentorio, secunda rubro, tertia nigro, & si se dabant in albo sedenti, salutem consequebantur, rubeus autem color mortem indicabat, niger vero civitatis excidium & omnia in cinerem convertenda.

Et inter alia ferunt quandam populosam civitatem, quae, prima die cum deditionem neglexisset, pueros puellasque in candida veste ramos olivae detuliise obviam, ut iram eius lenirent, qui pueros statim iussit equis conculcari, deinde urbem captam incendio deleri,

interrogatus ob hoc aliquando ab homine Genuensi, qui ei familiaris erat, cur tanta crudelitate uteretur, Cui turbata facie respondit: "Tu me hominem arbitraris, sed falleris, ira etenim dei sum ego & orbis vastitas."

Quibus ille terrefactus, maxime quia dixit: "Caveto, ne post hac mihi occurras!", statim abiit,

ferebant, qui Tamerlanem viderunt, cum Annibale poeno comparandum, nam deletis multis regionibus atque vastatis onustum & ditatum exercitum in patriam reduxit, & Marchantem urbem condidit, quam varii generis captivis replevit & hostium spoliis exornavit, in qua se sepeliri fecit,

regnum autem suum duobus filiis reliquit, qui discordia laborantes effecerunt, ne Parthorum regnum rursus emergeret.

7,48 Von Tamerlane.

7,48,1 Zur zeit des Keisars Ruperti hat gelebet der grausam Tyrann Tamerlanes/ ein Tartar/ der schier durch gantz Orient vnd Asian gezogen ist/ mit zehenmal hundert tausent man/ 2 Die Persen/ Armenier/ Syrien/ verwüstet/ Jtem/ klein Asien geschleifft/ vnd ein Türkischen Keisar Paiaset gefangen/ vnd wie ein vogel jnn einen bawer gesatzt/ vnd mit sich zum spot vmbgefurt.

Die Erzählung von Tamerlan bleibt ganz im Informationsrahmen des Nauclerus, seine Informationen werden aber radikal gekürzt; nur die Erwähnung, dass Tamelan seinen besiegten Feind in einer Art Vogelbauer herumgeführt habe, scheint Carion beeindruckt zu haben. Zwei Dinge ändert Carion: bei Tamerlans Soldaten gibt er die Gesamtsumme an, deren Teile Nauclerus noch genannt hatte, und er nennt den Sultan anders: Nauclerus "Pazaites", Carion "Paiaset".

 

Zusammenfassung und Ergebnis

 

Zu überprüfende Ausgangsthese war: Carion formt die ihm vorliegende Naucleruschronik einfach durch Kürzen und Übersetzen zu seiner eigenen um.

Im Vergleich wird klar, dass die beiden Chroniken verschiedene Zielrichtung haben. Nauclerus will mit seiner Chronik seine Vorlagen ersetzen, man braucht – wenn man seine Chronik besitzt – die vorausgehenden Quellen nicht mehr, da er sie, soweit sie ihm wichtig erscheinen, abschreibt. Extremes Beispiel dafür ist seine Behandlung des Gallischen Krieges, in dem er viele Passagen aus Cäser einfach übernimmt – Carion hat den ganzen Krieg (seltsamerweise, da ja der Suebenkönig Ariovist eine große Rolle spielt) nicht erwähnt. In den untersuchten Passagen gab es nur einen Fall, in dem Nauclerus auf eine längere Quelle verweist, und zwar im Rahmen des Appenzeller Krieges auf Eberhard Müller: prout hoc in longum describit materna lingua Eberardus Miller miles, & Scultetus Thuricen<sis> ("wie das in der Muttersprache lang und breit der Ritter Eberhard Müller, der Züricher Schultheiß, beschreibt").

Carions Anliegen ist, kurz und prägnant zu bleiben; deshalb verweist er den Leser mehrfach auf seine Quelle, wo der Leser Weiteres finden kann:

2,1,3 Dieweil dieses alles klar jn der Bibel beschrieben/ darin solchs ein jglicher lesen mag/ ist nicht not hie lang dauon zu reden/

3,3,9 Dieweil aber nicht viel von der folgenden König thaten vnd Historien geschrieben ist/ wil ich die blossen namen auch nicht erzelen/ denn der deudsch leser kan sie schwerlich gedencken/ vnd wer sie haben wil/ findet sie bey vielen Scribenten.

7,44,4 Dieweil man aber der Schweitzer Chronica allenthalben findet/ ist nicht not jhre hendel hie nach lenge zu erzelen.

7,50,23 Was weiter Concilij sachen zu Costantz gehandelt sind/ ist zu lang hie zu erzelen/ vnd sind dauon sonderliche bücher gedruckt.

Außerdem verfährt Nauclerus, zumindest in der neueren Geschichte, annalistisch, Carion gruppiert nach Themen, d. h. weitgehend nach den Kaisern und dann nach übergreifenden Gesichtspunkten, wie z. B. "Schisma".

Denkbar ist, dass Carion Nauclerus als Hauptquelle hatte, mit dieser Quelle aber sehr kritisch umgeht: Er schaut bei Bedarf die Urquelle an und wertet sie nach seinen Prioritäten aus (Kambyses bei Herodot, aber auch bei Valerius Maximus, oder die neutestamentliche Stelle von den unmittelbaren Folgen von Jesu Hinrichtung), er streicht radikal alles, was ihm nicht in sein Konzept passt (Semiramis, Wenzel, Tamerlan), er überdenkt aber auch Nauclerus und gibt dann eine andere Version (Weiber von Weinsberg). Um zu klären, ob Carion noch weitere Chroniken als Vorlage hatte, sollte man entweder ein Zeugnis von ihm haben oder eine Aufstellung der Bibliothek des Kurfürsten Joachim I., seines Arbeitgebers.

Melanchthon schreibt an Antonius Corvinus 1532, Carion habe ihm einen Wust an Stoff geschickt, den er erst in Ordnung gebracht habe (Misit enim Carion ad me farraginem quandam negligentius coacervatam, quae a me disposita est, quantum quidem in compendio fieri potuit. - Carion hat mir nämlich eine Art Stoffsammlung geschickt, recht schlampig zusammengesammelt, die ich geordnet habe, soweit sich das bei einem Handbuch machen ließ.) Das liest sich wie das abschätzige Urteil eines Mannes, der sich im Besitz der aktuellen Theorie weiß, der deshalb den, der in mühsamer Vorarbeit die Fakten zusammentrug, diffamiert: Carion hatte wohl sein Material beisammen, aber die "richtige Sicht" mit den Wochen Daniels und anderen spekulativen Berechnungsmöglichkeiten hatte er noch nicht, die muss ihm der große Melanchthon erst noch beibringen.

 

 

Zurück zur Carion-Seite: cranach-carion-m.jpg   Zurück zu meiner Homepage: mini-eros.jpg